Deze gearchiveerde website ‘James Ensor. Een online museum.’ wordt tijdelijk niet meer geactualiseerd. Bepaalde functionaliteiten (vb. gericht zoeken in de collectie) zijn hierdoor mogelijk niet meer beschikbaar. Nieuwsupdates over James Ensor verschijnen voortaan op vlaamsekunstcollectie.be. Vragen over deze website? Neem contact op via info@vlaamsekunstcollectie.be.

Christus

Man van smarten

Het uitbeelden van personages en gebeurtenissen uit het Christendom blijft een belangrijk onderdeel van de 19de-eeuwse artistieke opleiding. Maar de religieuze schilderkunst verliest in de loop van de 19de eeuw snel aan belang en Ensor besteedt er de eerste vijf jaren van zijn carrière geen aandacht aan.

Pas nadat hij omstreeks 1885 of 1886 kennis maakt met de symbolistische voorstellingen van Odilon Redon gaat hij opnieuw en tot op hoge leeftijd, religieuze thema‟s behandelen in een 70-tal tekeningen, etsen, lithografieën en schilderijen. Hij verkiest in de eerste plaats onderwerpen waarin demonen een hoofdrol kunnen spelen, zoals diverse versies van De bekoring van Christus (1888) en Sint-Antonius of Val van de opstandige engelen (1889).

Even cruciaal voor het ontwikkelen van een nieuwe artistieke stijl zijn onderwerpen zoals Christus bedaart de storm waarvan meerdere etsen (1886, 1898) en olieverfschilderijen op doek (1891, 1906 (Gemeentelijk museum Elsene), …) worden gemaakt of Adam en Eva uit het paradijs verjaagd (1887) waarin Ensor voluit de spectaculaire mogelijkheden van het irreële uitbuit.

Van meet af aan kiest hij vaak voor een humoristische benadering. De vermenigvuldiging van de vissen (1891) en Auto-da-fe (1891) verraden antiklerikale en maatschappijkritische intenties. In de tekening Christus door de engelen beweend (1886, private collectie) en het schilderij Man van smarten (1891) vertrekt hij van een kunsthistorische persiflage. In slechts twee voorstellingen heeft Ensor zichzelf ondubbelzinnig geïdentificeerd met Christus: in een getekende Calvarie (1886) hangt zijn naam boven zijn hoofd en wordt hij in zijn zij gestoken door de kunstcriticus Fétis. Diezelfde Fétis duikt samen met de criticus Max Sulzberger opnieuw op in het schilderijtje Ecce Homo (Christus tussen de critici) (1891, private collectie). De gelaatstrekken zijn hier onmiskenbaar deze van Ensor zelf, maar in tal van Christusvoorstellingen is dat niet het geval. De gewoonte van de kunstenaar om stelselmatig Christus als alter ego te beschouwen is daarom op zijn minst problematisch.

Ensors meest ambitieuze religieuze voorstellingen zijn de vijf grote tekeningen en een schilderij die hij in 1887 tentoonstelde onder de overkoepelende titel Les auréoles du Christ ou les sensibilités de la Lumière / Visions. In De aureolen van Christus of de gevoeligheden van het licht associeert hij zes gebeurtenissen uit het leven van Christus met de expressieve kwaliteiten van het licht (vrolijk, rauw, levendig en stralend, triest en uitgeput, rustig en sereen, intens). In De intrede van Christus in Jeruzalem (1885) heeft hij net als in De intrede van Christus in Brussel in 1889 (1888-89, J. Paul Getty Museum, Los Angeles) de aanvang van het Passieverhaal gesitueerd in een moderne Europese stad, tijdens een grote optocht van volksmensen, muzikanten en carnavalsgasten. Aan de hand van portretten en opschriften verwijst Ensor in deze werken naar de politieke en maatschappelijke kwesties die zijn tijd beroeren.

Herwig Todts

Man van Smarten - 1891 Man van Smarten
1891
olieverf
Christus aan het volk getoond - 1885 Christus aan het volk getoond
1885
aquarel en zwart krijt op papier, gekleefd op doek, gedoubleerd op Japans papier (in 1986)
Christus bedaart de storm - 1886 Christus bedaart de storm
1886
droge-naald in zink en zinkets op papier (1ste staat)
Christus bedaart de storm - 1891 Christus bedaart de storm
1891
olieverf op doek
Christus bedaart de storm - 1886 Christus bedaart de storm
1886
ets op Japans papier; derde staat: 3/3
Christus beledigd - 1886 Christus beledigd
1886
zinkets op papier (1ste staat)
Christus bij de bedelaars - 1895 Christus bij de bedelaars
1895
koperets op papier (2de staat, druk in bister)
Christus daalt neer in de hel - 1895 Christus daalt neer in de hel
1895
koperets op papier (2de staat)
Christus door de duivels gekweld - 1895 Christus door de duivels gekweld
1895
koperets op papier
De bespotting van Christus (Ecce Homo) - 1886 De bespotting van Christus (Ecce Homo)
1886
ets op Hollands papier; eerste staat (1/2)
De duivels Dzitts en Hihanox leiden Christus naar de hel - 1895 De duivels Dzitts en Hihanox leiden Christus naar de hel
1895
koperets op papier
De intrede van Christus in Jeruzalem - 1885 De intrede van Christus in Jeruzalem
1885
contépotlood, potlood, zwart en bruin krijt, collage, gedoubleerd op Japans papier en gespannen op een houten raam (in 1986)