Problemen voor de conservatieteams: Ensorgeel wordt bruin …

Op maandag 14 februari publiceerde het wetenschappelijk blad Analytical science een artikel over de chemische verkleuring van verf op schilderijen. Onder leiding van Koen Janssens (Universiteit Antwerpen) is een team van wetenschappers erin geslaagd om een aantal complexe chemische reacties te duiden.

De wetenschappers stelden vast dat één van de gele kleuren die James Ensor in zijn werken gebruikte langzaam bruin wordt. Ook op de werken van Vincent van Gogh is een soortgelijke verkleuring opgevallen. Alles heeft te maken met het soort geel dat de schilders op een gegeven ogenblik aanwendden, namelijk chroomgeel. Men kwam tot die conclusie nadat men verf uit een oude verftube onder een UV-lamp hield om op kunstmatige wijze het verouderingsproces te versnellen. De verf uit deze verftube van Rik Wouters, die in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen wordt bewaard, verkleurde in drie weken. Dit moest de sleutel voor het onderzoek worden.

Dankzij de grote deeltjesversneller ESRF in Grenoble kwam men tot de vaststelling dat in de bruine verf chroomatomen van een bepaald chemisch type aanwezig waren die normalerwijze niet in de oorspronkelijke verf aanwezig zijn. Daarenboven trof men de stoffen barium en zwavel vlakbij de atomen aan. Men vermoedt dat die afkomstig zijn van bariumsulfaat. Bariumsulfaat is een kleurloos vulmiddel dat men met verf vermengt om deze aan te lengen. Die toevoeging zorgt voor een reductie van de verf en is volgens de onderzoekers bijna zeker de bron van de verkleuring. Ensor gebruikte chroomgeel in zijn schilderijen tussen 1880 en 1890. Ook in een van zijn iconische werken, De intrige (1890), zijn verdonkerde gele verfpartijen te vinden.

Deze onderzoeksresultaten kunnen belangrijke gevolgen hebben voor de bewaar- en onderhoudcondities van schilderijen uit de negentiende eeuw. Immers, éénmaal men weet hoe het verkleurproces werkt, kan men maatregelen nemen om het verval tegen te houden. De onderzoekers denken alvast dat een vermindering van de UV-straling en een koele, droge omgeving een positieve werking kunnen hebben.

Meer weten: www.vangogh.ua.ac.be/index2.html

Wetenschappelijk verslag (Engelstalig)